Физичка активност и нејзиното влијание на здравјето

ФИЗИЧКАТА АКТИВНОСТ И НЕЈЗИНОТО ВЛИЈАНИЕ НА ЗДРАВЈЕТО КАЈ РАЗЛИЧНИ ВОЗРАСНИ ГРУПИ

(преземено од СЗО, Регионален Комитет за Европа, 65 Сесија,Сеп.2015, Физичка активност стратегија на СЗО за Европскиот Регион 2015-2025)

    Физичката активност (ФА) е една од основните човекови функции. Таа е важна основа за здрав живот. Познати се бенефитите на ФА кои вклучуваат намалување на ризикот од кардиоваскуларни заболувања, покачен крвен притисок, шеќерна болест и на некои форми на рак, а исто така има важна улога во водењето на веќе настанатите хронични болести. Во прилог таа има позитивни ефекти и на менталното здравје со редукција на стресот, анксиозноста и депресијата и со можност да ги успори ефектите од Алцхајмеровата болест и другите форми на деменција.

     Физичката активност е клучна детерминанта на потрошувачката на енергија и затоа е од фундаментално значење за постигнување на енергетска рамнотежа и контрола на телесната тежината. Во текот на детството и адолесценцијата, физичката активност е неопходна за развојот на основните моторни вештини, како и мускулно-скелетниот развој. Физичката активност исто така е вграден во Конвенцијата на Обединетите нации за правата на детето. Кај возрасните, физичка активност ја одржува мускулната сила и го зголемува кардиореспираторниот фитнес и здравјето на коските. Кај постари луѓе, физичката активност помага за одржување на здравјето, агилноста и функционалната независност и за подобрување на социјалната партиципација. Исто така, може да помогне да се спречи паѓање и помага во рехабилитацијата на  хронични болести, па станува критична компонента за здрав живот.

      Постојат многу различни форми, видови и степени на интензитет на физичката активност. Тие вклучуваат основни вештини за движење, активна игра, слободни активности, како што се одење, танцување, пешачење и велосипедизам, спорт и структурирани вежби. Физичка активност може да се одвива во голем број на опкружувања поаѓајки од слободниот простор како што се “зелениот” или “син” простор ( во природа, во вода), на училиште, на работно место, за време на транспортот од место до место, дома или како дел од активности од секојдневниот живот, како градинарство или домашни обврски. Различни форми на физичка активност можат да бидат повеќе или помалку важни за одредени социјални групи или полови и во различни фази од животот.

        СЗО препорачува дека возрасните лица, вклучително и постарите луѓе, потребно е да спроведуваат најмалку 150 минути со умерен интензитет аеробна физичка активност, секоја недела. Постојните препораки се поткрепени со здравствени придобивки од активности кои имаат умерен интензитет и дека препорачаните нивоа на физичка активност во куси временски периоди може да се спроведуваат повеќе пати.

        Децата и младите луѓе треба да спроведуваат барем 60 минути на физичка дневна активност со што во зрелите години би имале бенефит од неа. Луѓе кои се моментално неактивни треба да се стремат да ги исполнат ови препораки. Сепак, треба да признаеме дека и мали количини на физичка активност се подобро од ништо. Групите, кои не можат да спроведуваат препорачан квантум на физичка активност поради болест, треба да им се процени истата од стручно лице, и да им се препорача која форма можат да ја користат. Неодамнешните истражувања, сугерираат дека кај луѓето треба да се намали подолгиот период на седентарен начин на однесување, како што е долго седење на  работа или гледање телевизија, бидејќи тие може да претставуваат независен фактор на ризик за лошото здравје, без оглед на другите нивоа на активност. Особено за постарите лица, физичката активност е важна да се обучат со вежби кои ќе ја подобрат рамнотежата и ќе превенираат пад.

       И покрај познатите благодетите на физичката активност, постои во светот Тренд кон помалку вкупна дневна физичка активност. На глобално ниво, една третина од возрасните не постигнува препорачано ниво на физичка активност. Во Европа, проценките покажуваат дека повеќе од една третина од возрасните се недоволно активни (3). Иако постојат некои предизвици во однос на валидноста и споредливост на податоците на ниво на физичка активност во Европа, последните податоци од земјите-членки на Европската унија (ЕУ) покажуваат дека шест од секои 10 луѓе кои се над 15 годишна возраст никогаш или многу ретко вежба или игра спорт, а повеќе од половина никогаш или многу ретко се вклучуваат во други видови на физичка активност, како што се велосипедизмот, танцувањето или градинарството (4). Во исто време, голем дел од возрасните во Европа поминуваат повеќе од четири часа на ден во седната положба, што би можело да биде фактор што придонесува за седентарен начин на живот (3).

      Како последица на тоа, физичката неактивност стана водечки фактор на ризик за лошото здравје:

  • 1 милиони случаи на смрт (околу 10% од вкупниот број) и
  • 8,3 милиони онеспособени поради физичка неактивност на годишно ниво во Европа, според СЗО.
  • Се проценува дека неактивноста е причина за 5% од заболение од коронарна срцева болест,
  • 7% од дијабетес тип 2,
  • 9% од рак на дојка и 10% од рак на дебелото црево (5).

      Зголемувањето на стапките на прекумерна тежина и дебелината се забележани и во многу земји во регионот во текот на изминатите неколку децении.

      Статистиките се вознемирувачки: во 46 земји (податоци за 87% од регионот),

  • Повеќе од 50% од возрасните се со прекумерна тежина или се дебели;
  • Во неколку од овие земји стапката е блиску до 70% од возрасната популација.
  • Прекумерна тежина и дебелината се исто така многу распространети кај децата и адолесцентите, особено во земјите од Јужна Европа.

      Физичката неактивност е идентификувана како придонесувач за енергетски дисбаланс кој води до зголемување на телесната тежина. Колективно, физичката неактивност не само што има значителни последици за директни трошоци за здравствена заштита, но, исто така, предизвикува високи индиректните трошоци што се должи на зголемененото трошење на времето за боледувања, отсуство од работа и предвремена смрт. За население од 10 милиони жители, каде што половина од населението е недоволно активно, вкупната штета се проценува на 910 милиони € годишно (6).

       Различни групи имаат различни потреби и предизвици во однос на промоција на физичка активност. Ова треба да се земе во предвид од страна на креаторите на политиката за промоција и иницијативи за ФА.

    Стапките на физичката неактивност кај децата и адолесцентите е алармантна.

  • Само 34% од европските адолесценти на возраст од 13-15 години се активни доволно за да се задоволат сегашните упатства (Е).
  • Ова придонесува за зголемувањето на стапките на прекумерна тежина и дебелината кај децата во Европа, особено меѓу децата од низок социоекономски статус. Податоци од Европската иницијатива на СЗО (детството, дебелината, и контролата) покажуваат дека, во некои земји, речиси 50% од осум-годишните момчиња се со прекумерна тежина и повеќе од 25% се дебели (7). Во повеќето
  • Европските земји, нивото на физичка активност почна да се намалува значително меѓу младите луѓе на возраст од 11-15 години,
  • Особено кај девојчињата на таа возраст кои посетуваат училиште повеќе од 86% од 15-годишен девојки се физички неактивни.

      Истражувањето исто така покажува дека возрасните и постарите луѓе од осиромашени средини, како и некои малцински етнички групи, се помалку физички активни и е потешко да се постигне унапредување на физичката активност во однос на останатото население.

       Лицата со хендикеп се уште една особено ранлива група, со покачен ризик од здравствени проблеми поврзани со физичката неактивност. Покрај тоа, постојат значајни разлики во степенот на физичката активност кај земјите-членки на Европскиот регион, особено меѓу север и југ и на исток и запад.

      Одржувањето на доволно ниво на физичка активност станува се повеќе и повеќе тешко, бидејки повеќето дневни средини се значително изменета во последните години. Причините за физичката неактивност се претежно резултат на системски и еколошки фактори, кои го направија секојдневниот живот и работните средини повеќе од седентарен тип. Поголеми растојанија помеѓу домовите, работните места, продавниците и местата за слободни активности ја зголеми употребата на автомобили и доведе до пад на одењето пеш и возење велосипед.

      Во исто време, во многу контексти, безбедноста на патиштата останува проблем, при што, не е безбедно да се вклучат, пеш или со велосипед при транспорт.

     Децата и адолесцентите поминуваат повеќе време во училиште или во затворен простор повеќе од кога било досега, академските барања се зголемуваат, што може да го намали времето посветено на физичкото образование и активна игра.

     Други фактори кои се верува дека имаат влијание врз нивото на физичка активност вклучуваат и намален квалитет на комуникација во сосетството со зголемување на седентарни форми на забава, како и активности на екран со седење, и техничка помош, како што е употребата на  лифтови (6).

      Во јули 2013 година, земјите од европскиот регион ја усвоија Виенската декларација за исхраната и незаразните болести во контекст за здравство до 2020 година (7), кога, за прв пат, се побара изработка на стратегија за физичка активност самостојна за Европскиот регион. Овој јасен мандат беше дополнително зајакнат со 63-та седница на Регионалниот комитет на СЗО за Европа во Чешме, Измир, Турција, каде што земјите-членки јо одобрија Виенската декларација во резолуцијата EUR / RC63 / R4 (8).

         Намалување на нивото на физичката неактивност во Европа ќе доведе до значителни придобивки за здравјето на населението, како и придобивки од другите области. Се проценува дека просечниот животен век може да се зголеми за 0,63 години во европскиот регион ако физичката неактивност се искорени (5). Повеќе одење и возење велосипед може да помогне во намалување на загадувањето на воздухот, бучавата и метежот. Покрај тоа, зголемувањето на физичката активност може да го зголеми економскиот развој во голем број на сектори, вклучувајќи производство, транспорт, здравство, спорт и туризам. На пример за илустрација,  повеќе од 76 000 нови работни места може да се создадат само ако нивото на велосипедизмот се зголеми на онаа на Копенхаген, Данска (21). Потврдено е дека земјите-членки треба да се прилагодат на сопствениот одговор на нивниот специфичен национален контекст.

Визија

    Инспирирани од Здравје 2020, визијата е подрачните канцеларии на владите во европскиот регион да работат во различни сектори, нивоа и земји и со заинтересираните страни за да им се овозможи на сите граѓани да имаат подобар и подолг живот, кое ќе се должи на начинот на живот кој вклучува редовна физичка активност.

Стратегија

      Мисијата на физичката активност има за цел да ги поттикне владите и учесниците да работат кон зголемување на нивото на физичка активност кај сите граѓани на Европскиот Регион со:

  • промовирање на физичка активност;
  • намалување на седентарен начин на однесување;
  • обезбедување на поволна средина која ја поддржува физичка активност преку доволно изградена средина, пристапни јавни места и инфраструктура;
  • обезбедување на еднакви можности за физичка активност, без оглед на пол, возраст, приход,

образование, етничка и верска припадност или онеспособеност; и

  • отстранување на бариерите за олеснување на физичка активност.